Nowe markery w raku jajnika
Anna Markowska1, Karolina Jaszczyńska-Nowinka2
Markery nowotworowe są wielkocząsteczkowymi substancjami wytwarzanymi w odpowiedzi na rozwijający się nowotwór zarówno przez komórki nowotworowe, jak i komórki zdrowe. Markerem może być także substancja oznaczona w tkance guza, która wykazuje inną immunoreaktywność niż w tkankach zdrowych. Markery nowotworowe służą do wykrycia choroby, monitorowania skuteczności leczenia, a także wykrycia wznowy. Najbardziej uznanym markerem dla raka jajnika jest CA-125, którego podwyższone stężenie występuje w około 80% raków surowiczych i wzrasta wraz z zaawansowaniem choroby. Do wykrycia wczesnych stadiów raka jajnika stosuje się HE4 (human epididymis protein). Na wartości stężenia CA-125, badaniu przezpochwowym i stanie menopauzalnym oparty jest algorytm RMI (Risk of Malignancy Index). Innymi algorytmami stosowanymi w raku jajnika są OVA-1 (oparty również na wartości CA-125, stanie menopauzalnym i czterech markerach proteomicznych) oraz ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm), włączający do badania wartość CA-125 i HE4. Markerami mającymi mniejsze znaczenie w raku jajnika są:
– CA-19-9 (gastrointestinal cancer antygen) – stosowany w rakach przewodu pokarmowego (w tym raku trzustki), ale również w raku śluzowym jajnika;
– CEA (carcinoembryonic antygen) – marker dla raków przewodu pokarmowego, w tym raka jelita grubego i żołądka, ale też raka śluzowego jajnika;
– CA-15-3 (MUC1) – uznany marker dla raka piersi, którego stężenie wzrasta w zaawansowanych stadiach raka jajnika;
– YKL-40 (ludzka chrząstkowa glikoproteina) – wykrywająca wczesne stadia raka jajnika i jego wznowy;
– kisspeptyna (KiSS-1) – związana z hamowaniem przerzutowania w jasnokomórkowym raku jajnika;
– HIF-1α (hypoxia-inducible factor-1α) – związany z opornością na leczenie chemiczne, podobnie jak klusteryna;
– E-kadheryna, SDF-1 (stromal-derived factor-1) i metadheryna – związane są z przerzutowaniem;
– markery enzymatyczne COX-1 i COX-2 – korelują z progresją choroby, a wzrost stężenia COX-2 świadczy o oporności na chemioterapię.